«ΠΑΛΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»–πρ. ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΑΡΝΑΙΑΣ 1871-2021, ΕΚΑΤΟΝ ΠΕΝΗΝΤΑ (150) ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΗΣ-ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (Αφιέρωμα για την Επέτειο των 150 χρόνων από την ίδρυσή του), του Αστερίου Θ. Καραστέργιου τ. Δημάρχου Αρναίας

 

«ΠΑΛΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»–πρ. ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΑΡΝΑΙΑΣ 1871-2021

ΕΚΑΤΟΝ ΠΕΝΗΝΤΑ (150) ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΗΣ-ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

(Αφιέρωμα για την Επέτειο των 150 χρόνων από την ίδρυσή του)

                                                      Tου Αστερίου Θ. Καραστέργιου

                                                                τ. Δημάρχου Αρναίας

 

«Και σχολεία υπάρχουν ολίγιστα η να είπω κάλλιον, εν, το της Λιαριγκόβης, ιδρυθέν τη συνδρομή των εν Κωνσταντινουπόλει, Αθήναις και Σέρραις Συλλόγων, των τε φιλομούσων συνδρομητών και των κατοίκων Λιαριγκόβης συνδραμόντων» (Νικ. Βουργαρελίδης, Ηπειρώτης διδάσκαλος)¹.

Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες θεμελιώθηκε στις 10 Ιουνίου του 1871. Ο κυρίαρχος δυνάστης του τόπου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα κλυδωνίζεται και φυλλορροεί, ενώ χάνει συνεχώς εδάφη. Εσωτερικά κινήματα και εξωτερικές επιδράσεις πιέζουν την Υψηλή Πύλη για μια σειρά μεταρρυθμίσεων με στόχο την αναδιοργάνωση του κράτους σε επίπεδο διοίκησης, οικονομίας και σχέσεων με τους υπηκόους της. Η κίνηση αυτή, γνωστή ως ‘Τανζιμάτ’, χρονικά τοποθετείται στο χρονικό διάστημα 1839-1856, όμως τα απόνερά της γίνονται εντονότερα τα επόμενα χρόνια μέχρι να κορυφωθούν με το κίνημα των Νεοτούρκων το 1908 στη Θεσσαλονίκη.

Σ’ αυτή, λοιπόν, την κρίσιμη συγκυρία οι κάτοικοι της Λιαρίγκοβης (Αρναίας), καταφέρνουν και αποσπούν από τον σουλτάνο φιρμάνι (διάταγμα) για την ίδρυση στον τόπο τους Ελληνικής Σχολής, γενικής και αλληλοδιδακτικής². Η τότε σχολική εφορία, που αποτελείτο από τους Ιωάννη Ν. Κοτσάνη (προπάπο του σημερινού Προέδρου του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» Ιωάννη Κοτσάνη), Ιωάννη Γούτα, Ηλία Αλεξάκη, Ιωάννη Δήμου και Αναγνώστη Κωνσταντίνου, κατάφερε με εράνους στα μοναστήρια του Αγίου Όρους, με γενναίες συνδρομές των ιδίων και όλων των κατοίκων, καθώς και με συνδρομές Συλλόγων και “φιλομούσων συνδρομητών”, όπως καταγράφεται πιο πάνω από τον Βουργαρελίδη, να συγκεντρώσουν ένα σεβαστό χρηματικό ποσό και να ξεκινήσουν το μεγαλεπίβουλο αυτό έργο³.

Το πρωΐ της 10ης Ιουνίου 1871 ψάλθηκε μεγάλος αγιασμός και Δοξολογία με προεξάρχοντα τον προηγούμενο της Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους Προκόπιο με τη συνοδία του, τον τοπικό κλήρο και με την πάνδημη συμμετοχή των κατοίκων της Λιαρίγκοβης καθώς και Ηπειρωτών και Θεσσαλών μετοίκων, που ήλθαν και κατοίκησαν στον τόπο αυτόν⁴. Τον πανηγυρικό της ημέρας απάγγειλε ο Ηπειρώτης διδάσκαλος Σπυρίδων Βουργαρελίδης (είναι αυτός που ευθύνεται και για τη ένθετη ανάγλυφη επιγραφή, που κοσμεί την πρόσοψη της κύριας εισόδου στο κτίριο), πατέρας του Νικολάου ενώ διαβάστηκαν επιστολές και χαιρετισμοί Τούρκων αξιωματούχων, που δεν μπόρεσαν να παραστούν.

Οι εργασίες ανέγερσης άρχισαν αμέσως. Όμως τα χρήματα, που είχαν συγκεντρωθεί, δεν ήσαν αρκετά για την ολοκλήρωση του έργου και για ένα διάστημα αυτό παρέμεινε ημιτελές. Στη δύσκολη αυτή συγκυρία εμφανίζεται ένας Βούλγαρος Αγιορείτης μοναχός και προσφέρει στη δημογεροντία και στη σχολική εφορία “δύο τρουβάδες χρυσά”, σύμφωνα με την παράδοση, προκειμένου να ολοκληρωθεί και να λειτουργήσει το σχολείο. Το μόνο αίτημά του, για αντιστάθμισμα της “γενναίας” του προσφοράς, ήταν να καθιερωθεί να διδάσκεται και η βουλγαρική γλώσσα παράλληλα με την ελληνική. Η προσφορά φυσικά δεν έγινε αποδεκτή και ο μοναχός εκδιώχθηκε «κακήν κακώς» από τη Λιαρίγκοβη⁵.

Το γεγονός αυτό μόνο τυχαίο δεν ήταν ... ! Την περίοδο αυτή είναι έντονη η σλαβική προπαγάνδα σε όλη την Μακεδονία. Η αυτονόμηση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Βουλγαρίας, που έγινε το 1870 και είναι γνωστή ως «Βουλγαρική εξαρχία», είχε αποτελέσει τον Δούρειο ίππο του Ρωσικού Πανσλαβισμού. Είναι τότε, που ξοδεύονται από τους σλάβους τεράστια ποσά για εξαγορά περιουσιών, αλλαγή ονομάτων και τοπωνυμίων και εξαγορά συνειδήσεων και σε ολόκληρη τη Μακεδονία η κατάσταση ήταν ρευστή. Δεν υπάρχουν ούτε εθνικά όρια, ούτε κρατικές οντότητες, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις ήδη άρχισαν να συζητούν και να προετοιμάζουν τον διαμελισμό της.

Στο μεταξύ συγκεντρώθηκαν με έρανο τα χρήματα, που έλλειπαν, για την ολοκλήρωση του σχολείου και αυτό ολοκληρώνεται και λειτουργεί το 1875. Η θέση, που επιλέχθηκε για να κτισθεί το σχολείο ήταν περίοπτη. Σε μια από τις πιο σημαντικές πλατείες του οικισμού, στην πλατεία με το χαρακτηριστικό όνομα “Χοροστάσι” (στάση για χορό), όπου κάθε Κυριακή και γιορτή μετά τη Θ. Λειτουργία στηνόταν μεγάλος χορός.

Το κτίριο δεσπόζει μπροστά και δίπλα από τον Ναό του Αγίου Στεφάνου (1812). Είναι διόροφο-πετρόκτιστο και είχε ξύλινα και το πάτωμα και τη στέγη. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες κτίσθηκε από Ηπειρώτες τεχνίτες.

Η γειτνίασή μας με το Άγιον Όρος και το αναγκαστικό πέρασμα των κτιστάδων, που δούλευαν στα μοναστήρια, από την Λιαρίγκοβη επηρέασε και επέβαλε την αρχιτεκτονική και τη μορφή του. Επίσης το γεγονός ότι την περίοδο αυτή την ευθύνη λειτουργίας και οργάνωσης των σχολείων είχε η τοπική Εκκλησία (με την εκλεγμένη εφορο-επιτροπή) και ο επιχώριος επίσκοπος εξηγεί την ύπαρξη στη λιθοδομή του ένθετων κεραμικών σταυρών και την γενική εκκλησιαστκή του σημειολογία.

Το κτίσμα έχει εμβαδόν 351 τ.μ. ανά όροφο και το σχήμα του είναι παραλληλόγραμμο. Τα περιγράμματα των τοξοτών παραθύρων και των δίδυμων θυρών της κυρίας εισόδου στον όροφο “λαμπάδες”-“ποδιές”-“πρέκια”, ακολουθώντας την αρχιτεκτονική του Ναού του Αγίου Στεφάνου, είναι περίτεχνα δομημένα με λευκούς μαρμάρινους γωνιόλιθους, που προεξέχουν από την υπόλοιπη λιθοδομή και προσδίδουν στο κτήριο στιβαρότητα και μνημειακή μορφή. Η πρόσβαση στον όροφο γίνεται από αμφίδρομες πέτρινες σκάλες, που αναπτύσσονται αριστερά και δεξιά ορθογωνικού-πέτρινου εξώστη, που κυρίαρχο στοιχείο στην πρόσοψή του έχει πέτρινο περίτεχνο ανακουφιστικό τόξο (καμάρα). Ο εξώστης είναι στεγασμένος με τριγωνικό οκτάκλινο ξύλινο στέγαστρο, που στην κορυφή του έχει σταυρό. Το ισόγειο επικοινωνούσε με τον όροφο με εσωτερική ξύλινη σκάλα. Η είσοδος σ’ αυτό γινόταν από ΝΔ. Η στάθμη του δαπέδου του ήταν χαμηλότερη του περιβάλλοντος εδάφους και η είσοδος καλυπτόταν από ξύλινο στέγαστρο. Τέλος για την πρόσβαση στον όροφο ΝΑ υπήρχε και δεύτερη βοηθητική σκάλα.

Το 1882 σε επαφή με το σχολείο οι Πυρσογιαννίτες μαΐστορες Απόστολος (Τόλης) Κιόχος (1839-1905) και ο γιος του Πέτρος (1865-1954) με το “μπουλούκι” τους κτίζουν το θαυμαστό εξαγωνικό καμπαναριό, που μέχρι σήμερα στέκει αγέρωχο και κοσμεί μαζί με το “παλιό σχολείο” τον οικισμό και την περιοχή ολόκληρη⁶.

Η επιλογή της θέσης αυτής, το καμπαναριό πλάι στο σχολείο και όχι στον Ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου θα έπρεπε λογικά να είναι, δεν ήταν φυσικά τυχαία. Στο μυαλό τους οι Λιαριγκοβινοί είχαν την πρόταση του Βούλγαρου μοναχού για χρηματοδότηση της αποπεράτωσης του σχολείου με αντάλλαγμα τη διδασκαλία και της βουλγαρικής γλώσσας στους μικρούς μαθητές. Όπως προαναφέραμε η πρόταση αυτή τους εξόργισε και τους πείσμωσε. Άλλωστε οι προσπάθειες του πανσλαβισμού ήσαν συνεχείς και συντονισμένες την περίοδο αυτή. Στο χωριό ‘Ρεβενίκια ‘ (Μεγάλη Παναγία) Ρώσοι μοναχοί αγόρασαν αντί χιλιάδων χρυσών λιρών έκταση πλάϊ στο “Προσκύνημα της Μεγ. Παναγίας” και εγκατέστησαν σε προσωρινά κελλιά μία Ρωσίδα πριγκίπισσα με εννέα άλλες μοναχές με σκοπό να ιδρύσουν πολυπληθές γυναικείο μοναστήρι. Οι Ρεβενικιώτες ξεσηκώθηκαν, όπως ήταν φυσικό, και τους εκδίωξαν «κακήν κακώς»⁷. Οι ίδιοι Ρώσοι μοναχοί της Μονής του Αγ. Παντελεήμονος του Αγίου Όρους έκτισαν οικία στο χωριό Παλαιοχώρι, κοντά στη Λιαρίγκοβη, στο όνομα της πριγκίπισσας, που εκδίωξαν οι κάτοικοι από τα Ρεβενίκια, έθεσαν σ’ αυτήν ρώσικη επιγραφή και εγκατέστησαν Ρώσο Επίτροπο, εγκαθιστώντας στην ουσία Ρωσικό προξενείο στην περιοχή μας.

Μέσα στο κλίμα αυτό οι παπούδες μας και οι πατεράδες μας έκτισαν το αγέροχό μας καμπαναριό, δίπλα στο σχολείο και μπροστά από τον Ναό ηθελημένα και σημαδιακά!!! Ήθελαν με τον τρόπο τους να διαλαλήσουν σε όλους αυτούς τους ξενόφερτους επιβουλείς ότι η εθνική συνείδηση και τα ιερά του Έλληνα ούτε εξαγοράζονται, ούτε πωλούνται. Η γλώσσα, η θρησκεία, η εθνική συνείδηση, τα σχολεία, τα καμπαναριά και οι Ναοί μας είναι δική μας εθνική υπόθεση. ΔΕΝ ΕΚΧΩΡΟΥΝΤΑΙ, ΔΕΝ ΕΞΑΓΟΡΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΩΛΟΥΝΤΑΙ.

Έκτοτε, το μοναδικό αυτό “εθνικό συμβολο της Αρναίας” λειτουργεί ως δημοτικό σχολείο για 64 συνεχή χρόνια (1871-1935). Από το 1936 έως το 1940 στεγάζει το ημιγυμνάσιο και παράλληλα το Αστυνομικό τμήμα. Μετά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη της UNDRA (Αμερικανική βοήθεια).Μέχρι το 1948 στεγάζει το Αστυνομικό και το Κοινοτικό κατάστημα. Από το 1949 έως το 1967 η σχολική εφορεία το μίσθωσε στην Αγροτική Τράπεζα ως αποθήκη. Το 1967 η σχολική εφορεία το παραχωρεί στον δήμο. Από τότε αρχίζει μια σύγχρονη οδύσσεια για το κτίριο!!!⁸

Το 1970 ο δήμος με αποφάσεις του εκφράζει την πρόθεσή του να το κατεδαφίσει προκειμένου στην θέση του να κτίσει νέο κτίριο –δημαρχείο και στο ισόγειο να προβλεφθούν “καταστήματα”, για να έχει εισοδήματα, όπως ισχυρίζεται. Ο τότε Μητροπολίτης Παύλος Σοφός καταγγέλει εγγράφως στην αρμόδια αρχή (2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων) την απόφαση και πρόθεση του δήμου για καταστροφή του μνημείου.

Η 2^η ΕΒΑ απαντά ότι: “Το κτίριο ΔΕΝ παρουσιάζει ιδιαίτερο μορφολογικό ενδιαφέρον και ΔΕΝ κρίνεται σκόπιμο να κηρυχθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο”!!! Ο δήμος μετά την εξέλιξη αυτή ξεκινά σταδιακά την κατεδάφισή του-αποξηλώνει τα κεραμμύδια και το μεγαλύτερο τμήμα της ξύλινης στέγης.

Ο Μητροπολίτης μπαίνει και πάλι εμπόδιο σ’ αυτόν τον παραλογισμό. Τον Δεκέμβριο του 1972 υποβάλλει “διεκδικητική αγωγή” (άγνωστο αν το έκανε να διεκδικήσει η για να καθυστερήσει η ματαιώσει τις ενέργειες του δήμου) και διεκδικεί ως εκκλησία τμήμα του κτιρίου. Ο δήμος αναγκάζεται να διακόψει την κατεδάφιση έως ότου εκδικαστεί η αγωγή. Η δικαστική διαμάχη Δήμου - Εκκλησίας και οι συνεχείς και επίμονες αντιδράσεις κάποιων τοπικών παραγόντων κατά της καταστροφής και υπέρ της διάσωσης και διατήρησης του μνημείου ωθούν την 10η ΕΒΑ (Αυγ. 1976) να ταχθεί με το μέρος της Μητροπόλεως και να προτείνει την διατήρηση και μετατροπή του μνημείου σε εκκλησιαστικό μουσείο.

Το 1976 είναι η χρονιά σταθμός για την τύχη του κτιρίου.Είναι η χρονιά, που η νεοϊδρυθείσα Εκπολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία Αρναίας (Ε.Ε.Ε.Α) μπαίνει δυνατά στον αγώνα.Σηκώνει “μπαϊράκι” και κάνει σημαία της την με κάθε τρόπο διάσωση και διατήρησή του. Πύρινα πρωτοσέλιδα άρθρα δημοσιεύονται στο δημοσιογραφικό της όργανο “ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ” με προτροπή και στόχο να σταματήσει ο διασυρμός και η δικαστική διαμάχη Δήμου-Εκκλησίας, μα κυρίως να ληφθούν μέτρα για την διάσωση του μνημείου, πριν να είναι αργά: “Μέχρι πότε οι αρμόδιοι είναι αποφασισμένοι να βλέπουν ερείπια;” αναρωτιέται στο 3ο φύλλο των “Αντιλάλων” ο συντάκτης του άρθρου. Στο 5^ο φύλλο των “Αντιλάλων”, πρωτοσέλιδο και κυρίαρχο θέμα το “ΜΕΓΑ ΕΡΕΙΠΙΟΝ”, κοντά σ’ όλα τα άλλα, η Ε.Ε.Ε.Α. βροντοφωνάζει και δηλώνει: “Το θαύμα όμως του γκρεμίσματος δε θα γίνει ...Ο,τι έπεσε έπεσε. Εμείς θα φροντίσουμε να μην πέσει το υπόλοιπο”. Στο 11ο φ. των ‘Αντιλάλων” με το πρωτοσέλιδο “Δυό αλήθειες”, η δεύτερη αλήθεια αφορά πάλι το “παλιό σχολειό”. (“Χωρίς λύπη, χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ”, κάποιοι ξεκίνησαν πριν μερικά χρόνια τον χαλασμό του. Δυνάμεις άλλες τους σταμάτησαν. Και ο λαός μας; Αδιάφορος. Ιδού η θλιβερή διαπίστωση!). Στο 16^ο φύλλο άλλο πρωτοσέλιδο με τίτλο: “Η αξιοποίηση του παλιού σχολειού στο χέρι του Μητροπολίτη μας”. Στο 27^ο φ: “Δημαρχείο ναι, αλλά και παλιό σχολειό”, στο πρωτοσέλιδο, ενώ κάπου πιο μέσα βροντοφωνάζει: “To Παλιό Σχολειό δεν πέφτει, όσα δένδρα κι’ αν φυτρώσουν στα ντουβάρια του”. Στο 40^ο φ. άλλο πρωτοσέλιδο με τίτλο: “Για το Παλιό Σχολειό”. “Μήπως συζητάμε και διαπραγματευόμαστε με το δένδρο;”... αναρωτιέται ο συντάκτης του διερμηνεύοντας την αγανάκτηση και την απογοήτευση της Ε.Ε.Ε.Α., για την εκκωφαντική και πολύχρονη αδιαφορία του Δήμου στις προτροπές και στις προτάσεις για την διάσωση του παλιού σχολειού.

Η διένεξη Δήμου – Εκκλησίας για το ιδιοκτησιακό βρίσκει αίσιο τέλος το 1979 με συμβιβασμό, που εξασφάλιζε στην Εκκλησία τμήμα του ακινήτου (52,0 μ²) στο νέο κτίριο, που θα κατασκευαστεί!!!

Μετά τον συμβιβασμό ο Δήμος αναθαρρεί, προετοιμάζεται και επιχειρεί την κατεδάφισή του πάλι !!! (Δημοτικός σύμβουλος με το χωματουργικό του μηχάνημα, νύχτα, προσπαθεί – σπρώχνοντας στην πρόσοψή του – να το κατεδαφίσει).

Τον Ιούνιο του 1979, η 10^η Ε.Β.Α. με αναφορά της στο Υ.Π.Π.Ε., προτείνει τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως «έργο τέχνης».

Τον Δεκέμβριο του 1979 η Ε.Ε.Ε.Α. με τηλεγράφημά της στον υπουργό πολιτισμού, στον Ε.Ο.Τ., στον Νομάρχη, στους Βουλευτές Χαλκιδικής και στις ημερήσιες εφημερίδες διαμαρτύρεται και τονίζει: «Μέσα στο έτος της ελληνικής παράδοσης, ο Δήμος Αρναίας αποφάσισε κατεδάφιση αρχαίου παραδοσιακού διδακτηρίου κωμοπόλεως ανεκτίμητης αρχιτεκτονικής αξίας. Παρακαλούμε επέμβετε εσπευσμένα για αποτροπή κατεδάφισης, που ετοιμάζεται μέσα στη βδομάδα».

Συνοδοιπόρος ο σύλλογος Αρναιωτών Θεσσαλονίκης στις 14-12-1979 προσπαθεί με μια συγκινητική επιστολή να συνετίσει τους εκλεγμένους δημοτικούς άρχοντες, να μην καταστρέψουν την “ταυτότητα της Αρναίας”. Η αντίδραση του δήμου έρχεται επίσημα τρεις μήνες αργότερα. Με την υπ’ αρ. 30/22-03-1980 απόφασή του το δημοτικό συμβούλιο αποφασίζει την κατεδάφιση του παλιού σχολειού και στη θέση του την κατασκευή νέου δημαρχείου. Στον αγώνα για τη διατήρηση και διάσωσή του έρχεται αρωγός τώρα και ο Ε.Ο.Τ. Με τηλεγράφημά του στον δήμο προτρέπει την αναστήλωση, ενώ, σε ενάντια περίπτωση, απειλεί να ακυρώσει την υπόσχεσή του για την αναστήλωση του αρχοντικού «Κατσάγγελου-Γιατράδικου» και την παραχώρησή του στον δήμο.

Ο φίλος της Αρναίας, Χαλκιδικιώτης και διακεκριμένος αρχαιολόγος, Ιωακείμ Παπάγγελος με μια εξαιρετική επιστολή που στέλνει στον δήμο, προσπαθεί να σώσει ο,τι μπορεί. “ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ, (τονίζει με κεφαλαία γράμματα) πριν προχωρήσετε σε οποιανδήποτε άλλη ενέργεια ... εις βάρος του μοναδικού εθνικού συμβόλου, που λέγεται παλιό Σχολείο της Αρναίας, ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ακούστε με, γιατί πρέπει, για “εθνικούς λόγους” η Αρναία να φυλάξει ως κόρην οφθαλμού το παλιό σχολειό”.

Η απάντηση του δήμου: Μην μας παρεμβάλετε εμπόδια που καθυστερούν η ματαιώνουν την προσπάθειά μας για πρόοδο!!!

Εν τω μεταξύ το τηλεγράφημα της Ε.Ε.Ε.Α. έκανε το «θαύμα» του. Με την υπ’ αρ. Πρωτ. Υ.Π.Π.Ε/ΓΔΠΑ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1634 52214/05-09-1980 απόφαση του Υπουργού πολιτισμού, Ανδρέα Ανδριανόπουλου, χαρακτηρίζεται ως ιστορικό – διατηρητέο μνημείο, που χρήζει ιδιαίτερης κρατικής προστασίας.

Ο δήμος ξαφνιάζεται και με θυμό διαμαρτύρεται στο νομάρχη, γιατί: «χαρακτηρίστηκαν, χωρίς καν να ερωτηθεί ο δήμος, ως έργα τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο οι εξωτερικοί τοίχοι του παλιού σχολειού» και ζητά την παρέμβασή του για αποχαρακτηρισμό!!! Συνειδητοποιώντας τελικά ότι είναι μονόδρομος η διατήρηση και αναστήλωσή του με απόφασή του (11788/80), δημοσιεύει πρόσκληση ενδιαφέροντος για τη σύνταξη Μελέτης Δημαρχιακού Καταστήματος. Εκδηλώνουν ενδιαφέρον επτά μελετητικά γραφεία και κατ’ ανάθεση η εκπόνηση της μελέτης ανατίθεται σε γραφείο της Θεσσαλονίκης (απόφ. 41/81). Εν τω μεταξύ πεθαίνει ο δήμαρχος, ενώ προκηρύσσονται δημοτικές εκλογές.

Από το σημείο αυτό και μετά η εξιστόριση των γεγονότων γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, καθώς ο γράφων ήταν ο νέος δήμαρχος, που εκλέχθηκε στις εκλογές αυτές (Οκτωβριος του 1982). Από την ανάληψη των καθηκόντων μας (1983) θέσαμε ως βασικό στόχο την διάσωση-διατήρηση-αναστήλωση και μετατροπή του παλαιού σχολειού σε δημαρχείο. Το πολιτικό κλίμα ήταν βαρύ. Η έντονη κομματικοποίηση ζούσε τότε στιγμές δόξας. Όλες οι κυβερνητικές πόρτες, που κτυπούσαμε για χρηματοδότηση, ερμητικά κλειστές. Ο κίνδυνος να χαθεί το “Μέγα Ερείπιον”, μέγας!!! Τα δεδομένα, που είχαμε τότε, ήταν δύο: α) Η απόφαση κήρυξης του μνημείου και β) Η προμελέτη του έργου.

Μέσα στην αγωνία και στην ανησυχία μας για την τύχη του επιλέξαμε, ως δημοτική αρχή, μια στρατηγική που εκ του αποτελέσματος αποδείχτηκε σωστή. Στις 24/01/83 (λίγες μόνο ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων μας) στείλαμε τηλεγράφημα στο ΥΠΠΕ και στην Πολεοδομία ότι:  “το παλιό σχολειό ... έχει καταστεί σε ορισμένα σημεία του επικινδύνως ετοιμόρροπο και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους προκλήσεως ατυχημάτων από στιγμή σε στιγμή στους διερχόμενους και ειδικά στο εκκλησίασμα και στα παιδιά των κατηχητικών σχολείων –δεδομένου ότι αυτό εφάπτεται με την Εκκλησία και τα κατηχητικά σχολεία”.

Σε μία βδομάδα (31/1/85) είχαμε αποτέλεσμα!!! Η Πολεοδομία επικυρώνοντας τις ανησυχίες μας συνέταξε ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΥ (αρ. Πρωτ. 55471/31-01-83) και ζήτησε από την ΤΥΔΚ να συγκαλέσει την αρμόδια από τον νόμο τριμελή επιτροπή, προκειμένου να αποφανθεί οριστικά. Σε δέκα μέρες (10/02/83) η επιτροπή αυτή, αποτελούμενη από τους πολιτικούς Μηχανικούς Νίκο Τζουρτζούμη, Γιώργο Κυριακό και Στέφανο Γκαγκάνα, συνέταξε Πρωτόκολλο κατεδάφισης, που όριζε –όπως ο νόμος προβλέπει– άμεση άρση του επικινδύνου με καθαίρεση εντός τριών ημερών (Πρ. 55471/10-02-83).

Στην πρώτη συνεδρίαση του Δ.Σ (απόφαση 3/83), έγινε ενημέρωση του δημοτικού συμβουλίου για τη μελέτη, τον τρόπο σύνταξης και τη συμφωνηθείσα αμοιβή.Καθοριστική όμως και ουσιαστική για την τύχη και την πορεία του έργου ήταν η υπ’ αρ. 41/83 απόφαση του Δ.Σ στις 31/05/1983.

Στην εισήγησή του ο δήμαρχος εκφράζει την αταλάντευτη θέση και απόφασή του για την διάσωση-αναστήλωση και μετατροπή του παλιού σχολειού σε δημαρχείο της πόλης. « Η με 1634/52214/05-09-1980, απόφαση του ΥΠΠΕ, χαρακτηρίζει τον χώρο του παλιού σχολειού ως ιστορικό και διατηρρητέο μνημείο, που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας. Η μελέτη αναστήλωσης και κατασκευής δημαρχείου στον χώρο του παλιού σχολειού έχει ήδη γίνει ... Μένει η υλοποίηση του σκοπού, που σκοντάφτει στην έλλειψη πόρων για την εφαρμογή ... με αποτέλεσμα, το κτίριο... να αργοπεθαίνει καθημερινά. Ήδη, έχει συνταχθεί έκθεση επικινδύνου κτιρίου... Κάθε μέρα που περνά καθιστά την υπουργική απόφαση χωρίς νόημα, γιατί σε λίγο δεν θα υπάρχει τίποτα, που να μπορεί να διατηρηθεί από το παλιό σχολειό της Αρναίας. Είναι επιτακτική ανάγκη, να αρχίσουν αμέσως εργασίες αναστήλωσής του, αν πράγματι, θέλουμε να το διατηρήσουμε ... Χρειάζεται άμεση... οικονομική βοήθεια του υπουργείου... (Και στο τέλος η “πεπονόφλουδα”!!!) Σε περίπτωση αρνητικής απάντησης από το υπουργείο, να στραφούμε για την κατασκευή δημαρχείου σε άλλο χώρο”. Η απόφαση στάλθηκε στην 4^η εφορία νεωτέρων μνημείων, της οποίας τη διαμεσολάβηση ζητά ο δήμος, για χρηματοδότηση του έργου από τον κρατικό κορβανά».

Η 4^η εφορία νεωτέρων μνημείων ανησυχεί σοβαρά και με το υπ’ αρ. Πρωτ. 1128/29-08-1983 έγγραφό της προς το υπουργείο υπογραμμίζει τον κίνδυνο που διαγράφεται, να εγκαταλείψει την προσπάθεια αναστήλωσης ο δήμος και ενώ οι μελέτες αναστήλωσης διατηρητέων κτιρίων είναι σχεδόν ανύπαρκτες και η συγκεκριμένη του δήμου ΜΟΝΑΔΙΚΗ σε όλη τη Μακεδονία, εισηγείται να γίνει από το υπουργείο χρηματοδότηση 18.000.000 δραχμών. Συνεχείς επαφές μας στη νομαρχία, (υπηρεσία προγραμματισμού) και στο Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης για χρηματοδότηση του έργου, παραμένουν χωρίς αποτέλεσμα.

Τον Νοέμβριο του 1983 επιτροπή του δήμου επισκέπτεται την υπουργό πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη και θέτει επί τάπητος το πρόβλημα. Η πρώτη γνωριμία και επαφή με την υπουργό ήταν επεισοδιακή και η συνάντηση έγινε με «πραξικοπηματικό τρόπο» λόγω εμπλοκής μικρόψυχων και μικροκομματικών παραγόντων. Το αποτέλεσμα όμως ήταν λαμπρό.Φύγαμε από την Αθήνα με μία επιταγή στο χέρι 2.000.000 δρχ. (αρ. Πρωτ. ΥΠΠΕ/49936/ΔΠΚΑΝΜ/1868/04-11-1983) και την υπόσχεση για άμεση συνέχεια της χρηματοδότησης, έως ότου ολοκληρωθεί το έργο.

Με το υπ’ αρ. 481/23-03-1984 έγγραφό μας ζητούμε πάλι τη διαμεσολάβηση της 4^ης εφορίας νεωτέρων μνημείων και εισήγησή της για έγκαιρη και επιπλέον ενίσχυση του έργου. ΑΥΘΗΜΕΡΟΝ, με το υπ’ αρ. 463/23-03-1984 έγγραφό της, η 4η εφορία νεωτέρων μνημείων εισηγείται στο ΥΠΠΕ την άμεση χρηματοδότηση του έργου. Με αντίστοιχο έγγραφο (αρ. Πρωτ. 1752/12-10-1984) επανέρχεται και εισηγείται προς το υπουργείο άμεση χρηματοδότηση με προτεραιότητα.

Με αυτά τα έγγραφα ξαναπήγαμε στην Αθήνα και είδαμε την υπουργό, που μας υποσχέθηκε, μέχρι το τέλος Μαΐου του 1984, πως θα έχουμε χρηματοδότηση. Χρήματα δεν έρχονταν, ενώ το “προϊόν” ήταν “ευπαθές” και κινδύνευε να καταστραφεί!!!

Τον Αύγουστο του 1984 με την υπ’ αρ. Πρωτ 1461/31-08-1984 επιστολή του προς την υπουργό ο δήμαρχος εκφράζει την αγωνία, την ανησυχία και τον πόνο του και παρακαλεί για βοήθεια, προκειμένου να σωθεί το κτίριο. Η υπουργός με την υπ’ αρ. Πρωτ. ΥΠΠΕ/25554/ ΒΠΚΑΜ/ 1975/02-11-1984 απόφασή της μας αποστέλει άλλα 2.000.000 δρχ.

Τον Δεκέμβριο του 1984 στον προγραμματισμό των έργων της τοπικής αυτοδιοίκησης, –που τότε γινόταν με λαϊκές συνελεύσεις, με την παρουσία του νομάρχη και της υπηρεσίας προγραμματισμού–, στην λαϊκή συνέλευση που έγινε στην μαθητική εστία, η αναστήλωση και επανάχρηση του κτιρίου προτάθηκε ως μοναδικό, κυρίαρχο και πρωταρχικό έργο. Με την αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια της υπουργού, με το υπ’ αρ. 2285/27-02-1985 έγγραφό της, η νομαρχία Χαλκιδικής, από το Αποκεντρωμένο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΑΠΔΕ), χρηματοδοτεί, ως συνεχόμενο έργο, την αναστήλωση του μνημείου με το ποσό των 10.000.000 δρχ.

Ο δήμος προκήρυξε δημόσιο διαγωνισμό στις 09-05-1985. Την περίοδο αυτή από το υπουργείο εσωτερικών ήρθε στη νομαρχία διαταγή για περικοπή σε ποσοστό 20% των προϋπολογισμών σε όλα τα έργα του ΑΠΔΕ. Η τότε διευθύντρια της ΤΥΔΚ (Ε. Χριστίδου), βρίσκει στον φάκελλο του έργου, το πρωτόκολλο κατεδάφισης της τριμελούς επιτροπής,.. δύο χρόνια μετά την έκδοσή του, που διέταζε την κατεδάφισή του σε τρεις μέρες, και ... αφού το έργο είχε ήδη χρηματοδοτηθεί από το ΥΠΠΕ και τη νομαρχία ... και ενώ έγινε δημοπρασία και υπήρχε εργολάβος - ανάδοχος του έργου, (άκουσον – άκουσον), εισηγείται στον νομάρχη (Π. Μαυρίδη) την παντελή απένταξη του έργου από το πρόγραμμα και διάθεση της ήδη εγκεκριμένης πίστωσης σε άλλο έργο. Ο νομάρχης ... έστειλε στον δήμο, έγγραφό του και μας ενημέρωνε, ότι το έργο, κακώς χρηματοδοτήθηκε, κακώς εντάχθηκε σε πρόγραμμα, κακώς δημοπρατήθηκε, γιατί υπήρχε από το 1982, πρωτόκολλο ετοιμορροπίας, οπότε και το απεντάσσει από το ΑΠΔΕ.

Ο φύλακας – άγγελος, πλέον, του έργου, η Υπουργός και φίλη Μελίνα Μερκούρη, δεν πίστευε στα μάτια της, όταν της προσκομίσαμε το έγγραφο του νομάρχη. Άστραψε και βρόντησε... και, αφού τηλεφωνικά μπροστά μας έλουσε τον νομάρχη με πολλά “γαλλικά”, έδωσε εντολή, όχι μόνο να μη γίνει περικοπή του 20% στο συγκεκριμένο έργο, αλλά και σε όσα έργα του προγγράματος δεν υπήρχαν ικανές απορροφήσεις τα χρήματα να μπαίνουν απευθείας στον προϋπολογισμό του παλιού σχολειού. Η κόντρα όμως και η στενοκεφαλιά του νομάρχη είχε συνέχεια ...!!! Ως άμεσος προϊστάμενος της ΤΥΔΚ δεν όριζε επιβλέποντα μηχανικό για την εκτέλεση της εργολαβίας με το αιτιολογικό, ότι κανείς από τους μηχανικούς δεν μπορούσε, να αναλάβει την ευθύνη του πρωτόκολλου ετοιμορροπίας, που βάρυνε το κτίριο. Ακόμη μία επίσκεψη στην Αθήνα για ενημέρωση της υπουργού, η οποία με προσωπική της εντολή όρισε επιβλέποντα μηχανικό για την άρση του επικινδύνου τον ίδιο τον Δήμαρχο. Αφού έγινε η άρση του επικινδύνου, σύμφωνα με τις οδηγίες της 4ης εφορίας νεωτέρων μνημείων και της νέας έκθεσης αυτοψίας της τριμελούς επιτροπής, που έγινε στις 12/07/1985, αυθημερόν τρεις ιδιώτες μηχανικοί, (Λεκίδης Κωνσταντίνος, Ρήγας Ρηγίνος και Λεμπίδας Δημήτριος) πιστοποίησαν τη στατική επάρκεια του εναπομείναντος κελύφους του κτιρίου και έτσι εγκαταστάθηκε ο εργολάβος και ξεκίνησε την εργολαβία. Η χρηματοδότηση συνεχίστηκε και το 1986 με 10.000.000 δρχ. (απ. 845/24-01-1986) και το 1987 με 9.000.000 δρχ. (1715/06/02/1987) από το ΑΠΔΕ της νομαρχίας.

Τελικά το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1988 με συνολικό προϋπολογισμό 50.000.000 δρχ.

Η εγκατάσταση των δημοτικών αρχών έγινε στις αρχές του 1989 και τα επίσημα εγκαίνια του κτιρίου στις 30 Ιουλίου του ίδιου έτους. (Ενώ είχε εκδοθεί από το δήμο πρόσκληση με το όνομα της υπουργού Μελίνας Μερκούρη –η οποία επρόκειτο να παραστεί και να εγκαινιάσει το κτίριο– λόγω της ανίατης ασθένειάς της, –το διάστημα εκείνο πάλευε για τη ζωή της στην Αμερική–, το κτίριο εγκαινίασε ο τότε διευθυντής της νομαρχίας και νομαρχεύων κ. Νικόλαος Παρίτσης.)

Με την ευκαιρία, που μου δίνεται σήμερα, θέλω από καρδιάς να ευχαριστήσω ΟΛΟΥΣ, όσοι, συνέβαλαν στο να γίνει πραγματικότητα το όνειρό μας αυτό. Όλα τα μέλη της τότε Πολιτιστικής Εταιρείας Αρναίας, μα κύρια και πρωταρχικά τον Γιώργο Παπαθανασίου, τον Δημήτρη Θεοχ. Κύρου, τον Στέλιο Κουλουμπή, τον Γιάννη Κοτσάνη και ΟΛΑ τα μέλη του τότε δημοτικού συμβουλίου.Πελώρια και ανεκτίμητη η συμβολή και βοήθεια της τότε υπουργού αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη.Χωρίς τη δική της ουσιαστική θέση και συμπαράσταση, ίσως σήμερα να μην είχαμε αυτό το στολίδι. Ευχαριστίες και ευγνωμοσύνη για την αγαστή συνεργασία και την βοήθεια που είχαμε από την 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων και ιδιαίτερα από την προϊσταμένη της Ευαγγελία Καμπούρη.Στον καλό φίλο και εκλεκτό αρχαιολόγο Ιωακείμ Παπάγγελο από καρδιάς ένα μεγάλο ευχαριστώ.Αιώνια ευγνωμοσύνη και ευχαριστίες οφείλει η κοινωνία της Αρναίας στον μακαριστό ιεράρχη της κυρό Νικόδημο για την παραχώρηση του ποσοστού της Μητροπόλεως στον Δήμο καθώς και για τη στήριξη και βοήθεια σε όλη την πορεία του έργου.

Επίκαιρη παρακαταθήκη -κοντά σε όλα τα άλλα - για τους νεότερους ίσως αξίζει να αναφερθεί  η “παράφραση” της εγχάρακτης επιγραφής, που κοσμεί την είσοδο του κτιρίου, που έγινε από τον ακούραστο εργάτη της ιστορίας και λαογραφίας του τόπου μας, τον συνεργάτη και φίλο Δημήτρη Θ. Κύρου, κατά τα εγκαίνια του κτιρίου. Ως άλλος Βουργαρελίδης έγραψε τότε:

«Των φιλοτίμων Αρναιωτών εγκρίσει και των τας τέχνας εκτρεφόντων Υπηρεσιών αρωγή τα ιερά ταύτα διεσώθη 30 Ιουλίου 1989».

 

Σημειώσεις:

¹ . Για τον διδάσκαλο Νικόλαο Σπυρ. Βουργαρελίδη και την αναφορά του στο Διδακτήριο του 1871 βλ. Δημ. Θ. Κύρου, 1. Το παλιό Σχολείο, που έγινε Δημαρχείο (1871-1989), ΜΗΚΟΣ ΚΑΙ ΠΛΑΤΟΣ, τχ. 4/Μάϊος -Ιούνιος 1990, σ. 39; , και 2. «Τα Μαδεμοχωριακά» (Λιαρίγκοβη 1878) του Ηπειρώνη διδασκάλου της Χαλκιδικής Νικολάου Σπυρ. Βουργαρελίδη, Αρναία 2019, σσ. 11-13 και 24-25. Επίσης ειδικά για το Διδακτήριο αυτό βλ. και Ηλέκτρας Παπαθανασίου, Αρναία η παλιά Λιαρίγκοβη. Όψεις από τη σχολική της εκπαίδευση και την κοινωνία της στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, Θεσσαλονίκη, σσ. 67-72.

² . Βλ. σχετικά: Εφημ. «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» (Κωνσταντινούπολης), φ. 790/19-6-1871, σ. 3, και Δημ. Θ. Κύρου, Πριν από 142 χρόνια. Η θεμελίωση του παλιού Διδακτηρίου της Αρναίας (με την συνδρομή των κατοίκων της Λιαρίγκοβης και των Φιλεκπαιδευτικών Συλλόγων της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας), ΑΡΝΑΙΑ, φ. 101/Οκτ.-Δεκ. 2013, σσ. 13-17.

³ . Πληροφορίες για τους αναφερόμενους εφόρους της Σχολής βλ. Δημ. Θ. Κύρου, Πριν από 142 χρόνια. Η θεμελίωση ..., ο.π., σ. 17 (Σημ. 28-32).

⁴ . Για τη μετοίκηση Θεσσαλών και Ηπειρωτών στη Λιαρίγκοβη βλ. Χρήστου Γ. Εξάρχου, Η Φούρκα της Ηπείρου, Ιωάννινα 2007.

⁵ . Για το γεγονός αυτό βλ. Ιωάννη Α. Αποστολίδου, Από τας εξεγέρσεις της Χαλκιδικής, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, τχ. 2 (1961), σ. 212. (Απόσπασμα από το βιβλίο του Νικολάου Γκαρπολά, Πως η Μακεδονία παρέμεινε ελληνική - Ιστορ. Σελίδες, τ. Α ).

⁶ . Για την οικοδόμηση του καμπαναριού βλ. Δημ. Κύρου, Το Κωδονοστάσιο του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Στεφάνου, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 64/Ιούλ.-Σεπτ. 2004, σσ. 3-7, και Σπύρου Μαντά, Γεφυρογραφία της Πίνδου και των όμορων περιοχών. Α  Ὑστεροι Μαΐστορες ... από την ιστορία στο παραμύθι, Ιωάννινα 2020, σ. 152.

⁷ . Για τη δράση των Ρώσων στα Ρεβενίκια βλ. Δημ. Θ. Κύρου, Η προσπάθεια των Ρώσων για την κατάληψη του προσκυνήματος της Μεγ. Παναγίας (1871-1872), ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, τχ. 7/Απρ.-Ιούν. 2011, σσ. 13-15.

⁸ . Για τον παραπάνω γραφέντα και για τα επόμενα βλ. και Δημ. Θ. Κύρου, Το παλιό Σχολείο, που έγινε Δημαρχείο, ο.π., σσ. 40-45, Ανωνύμου, Νέα του Δήμου, Παλιό σχολειό, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 57/Φεβρ. 1983, σσ. 3-4, Ανωνύμου, Νέα του Δήμου ..., Κατασκευή Δημαρχείου, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 59/Απρ.-Μάϊος 1983, σ. 3, Ανωνύμου, Το παλιό Σχολειό γίνεται Δημαρχείο, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 63/Νοέ.-Δεκ. 1983, σ. 1, Ανωνύμου, Έκθεση του κ. Δημάρχου επί των πεπραγμένων του Δήμου κατά το οικον. έτος 1984, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 78/Ιούλ. 1985, σ. 2, Ανωνύμου, Έκθεση του Δημάρχου επί των πεπραγμένων του Δήμου κατά το οικον. έτος 1985, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ.83/Ιούν.-Ιούλ. 1986, σ. 2, Ανωνύμου, Τελειώνουν οι εργασίες του παλιού Σχολείου-Δημαρχείου, εφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 84/Αυγ.-Οκτ. 1986, σ. 4, Δημ. Θ. Κύρου, 1. Σε αναστηλωμένο κτίριο το Δημαρχείο της Αρναίας, εφημ. «ΑΥΡΙΑΝΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ», φ. 22/31 Ιουλίου 1989, σ. 5, 2. Εγκαινιάσθηκε χθες. Σε αναστηλωμένο κτίσμα το Δημαρχείο Αρναίας, εφημ. «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ» 31 Ιουλίου 1989, σ. 20, 3. Σε παραδοσιακό κτίριο.Στεγάσθηκε το Δημαρχείο Αρναίας, εφημ. «Η ΑΛΗΘΕΙΑ», φ. 17/24 Αυγ. 1989, σ. 2, 4. Μικρές Ειδήσεις, «ΑΡΝΑΙΑ«, τχ. 3/Ιαν.-Φεβρ 1989, σ. 7, 5.Μικρές Ειδήσεις, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 4/Μαρτ.-Αυγ. 1989, σ. 13, και 6. Το παλιό Σχολείο-Δημαρχείο Αρναίας 1871-1989, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 4/Μαρτ. Αυγ. 1989, σσ. 18-20, και Μανασσή (Μάνου) Γεωργίου Μανασσή, Κατοχή Αρναίας και στοιχεία από τη ζωή της, Αθήνα 2001 και 2002, σσ. 77, 78, 80-82.